Минтимер Шәймиев Татарстан дәүләт суверенитеты турындагы Декларацияне кабул итү турында: «Безгә һава җитми иде»

- 30 августта Татарстан Республика көнен билгеләп үтә. Сез ничек уйлыйсыз, бу бәйрәм ниндидер сәяси үзгәлекне саклап калдымы яки бу гаилә белән бергә ял итәргә мөмкин булган өстәмә ял көне генәме?
 

- Дәүләт суверенитеты турында декларация кабул итү - бик җитди сәяси вакыйга. Без бу көнне ел саен зур дәрт һәм горурлык хисе белән бәйрәм итәбез.
Бу республиканың дәүләт суверенитеты турында декларация кабул ителү нәтиҗәсендә мөмкин булды. Башта декларацияне Россия - 1990 елның 12 июнендә, шул ук елны, 30 августта, Татарстан кабул итте. Башлангыч ноктасы нинди? Ни өчен бу шулай килеп чыкты? Чөнки без барыбыз да шуңа мохтаҗ идек һәм бу вакыйганы көтеп алдык. Без алга таба үсеш өчен сәяси яктан гына түгел, ә хуҗалык итүче субъектлар буларак, үзебезнең ресурсларны файдалану һәм илнең башка регионнары (ул вакытта Советлар Союзы) белән генә түгел, ә чит илләр белән дә элемтәләр урнаштыру өчен хокуксыз идек. Киресенчә әйткәндә, безгә республикаларның, крайларның һәм өлкәләрнең мөмкинлекләрен ачу өчен һава җитмәде.
Россия беренче булып үзенең хокуксызлыгы, алга таба болай дәвам итә алмавы турында белдерде. Татарстан икенче булып белдерде. Декларация кабул итү акланган адым иде. Башка юл юк иде. Без һәрвакыт истә тотарга тиеш: алга таба ничек үсүебез - күбесенчә үзебездән тора. Бу безнең җаваплылык. Хәзер эшләргә һәм без нәрсәгә сәләтле икәнен күрсәтергә кирәк. Килеп чыга икән, яхшы.

- Бу бәйрәмне ничек билгеләп үтәчәксез? Сездә традицияләр бармы?

- Мәрхүмә хатыным Сәкинә Шакировна һәрвакыт якшәмбе, бәйрәм көннәрендә аның белән янәшә булуны хыялланган иде. Яраткан хатын хыялы - күпмедер генә вакыт булса да бергә булу. Ә бит иртәдән кичкә кадәр эштә, вазифа шундый. Шуңа күрә республика көне, рәсми чаралардан соң, гаилә бәйрәменә әверелде. Аннары йөреп кайтырга, сөйләшергә, хатирәләрне уртаклашырга мөмкин иде, ә искә төшерерлек нәрсәләр бар иде. Быел бәйрәмне дачада, Боровой Матюшинода үткәрәчәкмен, мин шунда яшим. Быел, ковид аркасында, мин күбрәк читтән торып эшлим.

- Быел республикабызда президентлык институтына 30 ел тулды. Аның формалашу процессы барган вакытта сез аның шулай озак яшәячәген һәм Татарстан үсешенең двигателе булачагын уйладыгызмы.

- Президентлык институты үзен яхшы аклый. Гәрчә бу зур җаваплылык, чөнки сиңа бөтен халык вәкаләтләре йөкләнгән. Әгәр дә килеп чыга икән, тагын да яхшырак эшләргә омтыласың. Биш ел саен сайланасың. Моннан тыш, президент һәрвакыт күз алдында һәм барысы өчен дә җавап бирә. Кешеләр президентлык институтына сәяси яулап алу буларак карый

- Татарстан озак вакыт дәвамында толерантлык үрнәген күрсәтте. Безнең тәҗрибәне РФ генә түгел, чит ил илләре дә кабул итә. Хәзер Әфганстанда ниләр булуы фонында ул ни дәрәҗәдә актуаль?

- Авыр сорау. Без анда ниләр барганын борчылып күзәтәбез. Бу берничә мең татар яшәгән иң катлаулы төбәк. Миңа хәтта аларның лидерларының берсе белән очрашырга туры килде. Мин аларның ничек яшәүләрен игътибар белән тыңладым. Аларга нәрсә авыр икәнен әйтүе кыен, чөнки алар ул шартларда инде күптән, бер генә буын түгел. Ләкин аларга, әлбәттә, көнләшерлек түгел.

-Без прогресс кеше җаны өчен җимергеч булмасын өчен берәр нәрсә уйлап табарбыз дип өметләнәбез.

- Бик дөрес әйтәсез. Дөньяның үсешен җайга салырга кирәк һәм аңлау булырга тиеш. Һәр кешегә тормыш бер тапкыр һәм очраклы рәвештә бирелгән, шуңа күрә аның кадерен белергә кирәк. Һәм яхшылык эшләргә.
Минем олыгаеп, аягым авырта башлаганнан бирле, шундый фикер туды: кешелек дөньясы бик иртә дүрт терәктән ике терәккә баскан. Әлбәттә, тора-бара ике аякта торучы кеше барыбер килеп чыгар иде, әмма без бу процессны тизләттек. Бәлки шуңа күрә безнең аяклар интегә дә торгандыр. Кем әйтмешли, көлке дә, гөнаһ та.