Алланың кашка тәкәсе (20 өлеш)

- Фәлах энем, туктале, качма әле син гади халыктан. Минем дә бер соравым бар бит әле сиңа...

Туктарга мәҗбүр булды Фәлах.

- Йә, нинди сорау, - диде ул, теләр-теләмәс кенә муенын борып. - Күреп торасың ич, ерак сәфәрдән арып кайтып килеш. Җәтрәк бул, Исмәгыйл абый, ул нинди сорау?

Хәйләкәр генә караш ташлап, колак артын кашып куйды сәрхүш карт. Тешсез авызын күрсәтеп иреннәрен ялаштырып торды.

-Мин бит сезне әле генә телевизордан күреп тордым. Сорау бирделәр үзегезгә. Җавапларыгызны да ишеттем, - диде ул, ипле генә башлап.

-Шуннан... Шуннан ни булган, Исмәгыйл абый, йә әйт, сузма...

- Бер соравым бар сиңа. Әмма турысын җавап бир, алдама. Килештекме?!.

- Соравыңны бир, Исмәгыйл абый, - дип, тынгысызланды Фәлах. Аны да аңлап була, ерак юлдан кайтуы ич.

- Тыңлап-тыңлап килдем дә уйлап куйдым әле менә. Соңгы җиде-сигез ел эчендә кайда гына булмадың да, ниләр генә күрмәдең инде син. Чит илләрдән кайтып кермәдең. Гел дәүләт хисабына йөрдең, шулай бит...

- Дәүләт эше белән диген, - дип, төзәтү кертте Фәлах.

- Ярар, шулай да булсын...

- Ә бу йөрүләрегездән бер-бер файда булдымы соң? Конверция... дидегез баштан. Нәтиҗәдә менә дигән завод-фабрикаларны бетердегез, юкка чыгардыгыз. Эшчеләре хезмәт хакы ала алмый иза чигә. «Перестройка» дидегез... Җимерүен җимердегез, әмма яңадан берни дә кормадыгыз, торгызмадыгыз... Инде хәзер «инвестиция» дисез. Киткән саен шул, кайткан саен шул бер сүзне чәйнисез. Сагыз урынына... Ә нәтиҗә күренми бит, Фәлах энем. Гади халыкка ни файда сезнең ул берөзлексез сәяхәт кылып йөрүләрегездән.

- Исмәгыйл абый, алай бик тирәнгә кермә, йәме. Җитте сиңа, болар синең эш түгел.

- Мин бер нәтиҗәгә килдем бит әле менә, - диде сәрхүш карт һич исе китмиенчә.

Сорамас җиреңнән сорарсың.

-Ул нинди нәтиҗә ул, - дип, кызыксынырга мәҗбүр булды, кулын селтәп китеп барган шәһәр хуҗасы.

- Күзгә төтен җибәрәсез, энем. Эш булсын, ил баесын, халык матур яшәсен, дип йөрүчеләр түгел берегез дә...

- Куам. Бүген үк куалыйм үзеңне, - дип, җил-җил атлап хуҗа кайту хөрмәтенә ишекләре киереп ачылган сарай-йортка таба китеп барды Фәлах. - Күпме түзәргә була бу исерек картка!..

- Син кайту хөрмәтенә бер ярты чыгарсыннар, ярыймы, Фәлах энем. Икәү кирәк түгел, берәү җитә, -дип, канәгать елмаеп, кет-кет көлеп калды Исмәгыйл карт. Канәгать иде ул үз-үзеннән. Бик тә канәгать. Әнә ич, ничек кабул итә ул аның дөрес сүзләрен.

- 43 -

Ни итсәләр иттеләр, сарык халкы үзенең бердән-бер башлыгына бикәч тапты. Кашка тәкә аңарга шундук үз шартларын куйды:

- Минем эшемә кысылмыйсың. Өйрәтмисең, «ник болай», «нигә алай» дигән сүзләрне онытасың. Сарыклар белән аралашмыйсың, тәкәләргә ялгышып та башыңны күтәреп карамыйсың, койрыгыңны болгамыйсың. Ике бәрән китерерсең. Әмма алар икесе дә тәкә булсын. Шуларны үстерерсең, - диде ул, шартларын сәйлән сыман тезеп.

Яшь бикәч телсез-өнсез калды. Колагы ишеткәннәр белән ризалашмыйча, әллә ниләр әйтәсе килә иде дә бит, базмады. Иркен тау битләреннән чабулап йөрисе килгән чаклары булды аның, үз ишләре белән шаярып сөзешәсе, куаклар арасына кереп адашасы килде. Әмма үз-үзен мәҗбүр итеп тыелды, һәммә табигый инстинктларын онытып торырга мәҗбүр булды.

Тора-бара бер-бер артлы ике кара бәрән алып кайтты. Маңгайларында нәкъ әтиләренекедәй кашкалары да бар иде хәтта. Иркен тугайларда чабулап-уйнашып, сусыл тукранбаш чәчәкләре ашап, чишмә сулары эчеп кенә үсте алар. Шуңа күрәдер инде, ай үсәсен көн үстеләр, ел үсәсен - ай үстеләр. Бары тик әкиятләрдә генә булган кебек, үсеп буйга да җиттелр.

Кашка тәкәгә башлык булу бик килеште. Ул инде башкача яшәүне күз алдына да китерә алмый башлаган иде. Сарыклар гына менә, аңардан канәгатьсезлек белдереп, анда-монда аның гайбәтен сата башлады. Көтүлектән-илдән сөрелгән нәселдәшләренең дә тискәре тәэсире бар иде булса кирәк. Әледән-әле аның урынына кайтырга җыеналар икән дигән сүзләр дә йөрде. Теләүчеләр бардыр анысы. Әмма Кашка тәкә андыйларны бик тиз һәм үз вакытында урыннарына куя килде. Кайсыберләрен көтүлектән җир биреп юмалады. Икенчеләренә яшь бикәчләр җибәреп торды. Ә инде гел үзенчә итеп, аңа бөтенләй баш бирергә теләмәгәннәрен тән сакчылары булган мөгезле яшь тәкәләрдән сөздертте. Алай итеп тә акылга утырмаганны текә ярдан тәгәрәтте. Менә шул!

Кашка тәкә бер генә. Һәм аның урынына ымсынырга башкаларның хакы юк. Аның биләмәләрендә хәзер шылт иткән аваз да чыкмый һәм чыгарга тиеш түгел. Бил турайтып ул хакта уйлану да зур җинаять санала. Аз гына уйлана калдыңмы - юкка чыгачаксың. Аның тән сакчылары - мөгезле чукмарлары гына түгел, ул кушканда акырып-бакырып теләсә кемне рисвай итәргә сәләтле үзенә генә буйсынган акыру-бакыру чаралары да бар хәзер. Сүз иреге, демократия шартларында гөрләп чәчәк атабыз дип бакырынды алар берөзлексез.

Чит, ерак көтүлекләрдән дәрәҗәле делегацияләр килеп Кашка тәкә биләмәләрендәге иминлек, үзара килешү һәм демократия үрнәкләрен өйрәнеп киттеләр. Алар ачлы-туклы көн күрүчеләр янына чыгып тормады, әлбәттә. Юкә күләгәләрендә генә кабул иттеләр үзләрен. Ашаганнары тукранбаш чәчәкләре, эчкәннәре салкын чишмә суы булды. Юлга да буш җибәрмәделәр.

Ә тегеләр үз чиратында мактап сөйләделәр. Олыгайган саен комсызлана барды Кашка тәкә. Шикләнүчән булды. Аның уена кергән шик нигезендә генә менә дигән тәкәләр туып-үскән көтүлекләрен ташлап китәргә мәҗбүр ителде. Калганнары исә тавыш-тын чыгармый гына бил бөгә, иртәме-соңмы бу дөньялар үзгәрер әле бәлки, дигән сукыр өмет белән көн күрә.

Үзе әйләнәсендәге ашлы урыннарга ул Ык буенда калган карындаш-ыруларын җыярга кереште. Ыкның бирге ягындагыларны җыйды иң элек. Ашлы урынга хуҗа табыла икән ул, туган-тумача, кода-кодагый, яшьти һәм чыбык очлары, аларның уллар-кызлары, оныклары дигәндәй, ай-һай күп җыелдылар. Тора-бара Ыкның бирге ягыннан чакырыр кешесе калмагач, Ыкның аргы ягыннан сайларга кереште. Үшәнрәк, күндәмрәк, «әйт» дигәнгә «тәйт» дип әйтә белгән сарыкларны ярата төшә иде ул. Иң яхшы көтүлекләргә алар хуҗа булды хәзер. Көмеш суы кайнап торган чишмәләр аларныкы. Тугайлар-сулар аларныкы. Дөрес булса, башлык булып алган Кашка тәкә зәңгәр күкне дә, кояшы-ае, һәммә йолдызлары белән бергә, үз туган-тумачасына бүлеп биргән диләр. Шуның мөһерле документын күргән сарыклар да бар, имеш...