Алар илебезне нульдән торгызучы да!

Бу фотога күз салыгыз әле. Фашизмны җиң­гән солдат сугыш­тан кайткан. Ул җи­мерелгән һәм яндырылган җиренә кайткан. Барлык малы аркасындагы капчыгына сыйган. Бар киеме – өстендә, барлык ризыгы – үзендә. Балаларының хәтта аяк киемнәре дә юк. Ә нибары унике елдан безнең ил беренчеләрдән булып космосны яулый…

Халкыбызның су­гыштагы батырлыгы турындагы хатирә­ләр әлегә, шөкер, исән. Ләкин бүген халкыбызның берен­чесе артыннан ук башкарган икенче батырлыгы турында бик аз сөйләнә. Ветераннар һәм кичәге тыл хезмәтчәннәре шундый коточкыч сугыштан соң зур илне нульдән торгызып кына калмыйча, сугышмаган күп кенә илләрне дә узып китә. Моның нинди могҗиза белән булуы мөмкин?

Сугыштан кайткан­нарның күбесенең тукталыр урыны да калмаган була – ни өе, ни якыннары, ни эше – берние дә... Өстә­венә, күбесе мәктәп эскәмиясеннән соң ук фронтка алынган һәм аларның белгечлеге дә, нинди дә булса тәҗрибәсе дә булмаган. Читенме?

Монда соңрак «Әф­ган» дип аталган посттравматик синд­ромны өстәгез. Әмма Әфган сугышында катнашучылардан аермалы буларак, бу кешеләр Ватан су­гышында ике түгел, ә дүрт ел сугышкан. Су­гыш, йомшак итеп әйткәндә, физик сә­ла­мәтлекне дә арт­тырмый. Тикмәгә генә алтмышынчы-җит­мешенче елларда ук шулкадәр күп ветеран картаерга да өлгермичә үлмәгән.

Шуңа да карамастан, кешеләр кулларын төшерми, ә фронттан ук илне торгызуга алынып, тагын бер титаник батырлык кыла. Җиңү яулап кайт­кан ветераннар заводларда дүрт ел дәвамында эшләгән яшүс­мер­ләрне алыш­тыра, җимерелгән шә­һәр­ләрне, күперләр­не, юлларны, электр линияләрен, завод­ларны, фабрика­лар­ны, мәктәпләрне һәм хас­таханәләрне торгыза башлый. Һәм шундый афәттән исән кайтуларын озаклап бәйрәм дә итеп тормый гына, һәркем илгә иң зур файда китерә алырлык урынга барып, бернинди ялларсыз хезмәт итә.

«Место встречи из­ме­нить нельзя» фильм­ының башын хәтер­лисезме? Шарапов, туп-туры фронттан, су­гыш формасын да салмаган килеш, милициягә эшкә урна­ша, үзе өчен таныш бул­маган эшчәнлек өлкәсенә кушыла һәм процесста кайнап өйрәнә. Шул ук вакытта, шул ук формадан йөрүен дәвам итә — чөнки ветеранның башка бернәрсәсе дә юк. Күпләр илленче еллар башына кадәр ниндидер ярым хәрби киемдә йөри – погонсыз кительләр, йолдызчык эзе төшеп калган колаклы бүрекләр, Европаны таптаган кирзачлар…

Халык ярлы яши. Ләкин, ничектер әкренләп яңа йортлар торгызыла, заводлар һәм фабрикалар эшли башлый, балалар яңа төзелгән мәктәпләрдә укый, нормаль режимда бушлай медицина эшли башлый, кибетләрдә азык-төлек пәйда була, ачлык юкка чыга.

Инде 1947 елда ук азык-төлек карточ­ка­лары гамәл­дән чы­гарыла! Европа үз күз­ләренә үзе ышан­мый. Ә моңа кадәр бер ел кала, 1946 елда, карточкалар әле гамәл­дә булганда, совет җиңел атлетлары 1946 елда Ослода Ауро­па чемпионатында алты алтын медаль ала. Ә Хельсинкидагы 1952 елгы Олимпиадада СССР икенче урынны яулый! Авыр яралары төзәлеп тә бетмәгән кичәге фронтовиклар, шул исәптән, фашист концлагерьларының элеккеге тоткыннары, үзләренең сәламәт көндәшләрен җиңә.

Илленче еллар урта­сына инде сугыш җи­мергән урамнар, юл кы­рыйларында ва­тылган хәрби техника, контрольсез селкенеп йөрүче «беспри­зо­р­ник»лар калмый. Ил фантастик срокларда торгызыла һәм моның өчен ветераннарга нинди көч куярга туры килүен — алар үзләре генә белә. Инде 1957 елда без АКШны космик ярышта узып киттек, ә 1961 елда космоска кешене җибәрдек.

Ветеранны күргәч тә, шуларны уйлагыз. Ул – фашизмны җиңеп кенә калмыйча, безнең илебезне нульдән яңадан төзүче. Яралы, ачлы-туклы, йортын һәм туганнарын югалт­кан егет аны сезнең белән безнең өчен төзеде. Һәм бу турыда 9 майда гына искә төшер­мәгез!

Наталья Солунская язмасы Гөлнара Вәлиева тәрҗемәсендә.

Фото: ТАСС