Туган авылым

...Туган авыл.

Атам-анам йорты.

Монда минем изге нигезем,

Гасырлардан гасырларга књчеп,

Ата-бабалардан калган бишегем.

Син њстердећ мине, туган авылым,

Џђр буынныћ изге ятагы.

Бу ќиџанда синнђн якынрак,

Синнђн кадерлерђк ни тагы?!

Бђбкђ њлђн баскан тыкрыклардан

Яланаяк таяк атларда,

Агач кылычларны чайкый-чайкый,

Без омтылдык илне сакларга.

Кычытканлы авыл урамнары.

Сирень куаклары. Пакь мђчет.

Бабамнарныћ моћлы азаннарын

Алыштырмас Байлык вђ Тђхет.

Ул заманнар артта калды инде,

Њткђннђргђ юллар ябылган.

Иске йортлар. Тђрђз љлгесенђ

Књптђн инде такта кагылган.

Ќиллђр йљри елап морќаларда,

Чардакларны баскан пђрђвез.

Шыгырдаган баскыч идђннђре

Њткђннђргђ гњя кайтаваз...

II. Бабалардан калган истђлек

...Туган авыл.

Атам-анам йорты.

Болгар бабамнардан истђлек,

Кљтњлеклђр белђн шљџрђт тоткан

Алтын бђџасына тићлђрлек.

Сђкел суы дђрья булып агып,

Ђтил суларына кушылган,

Фђрманнарны њтђњ максатында

Баржаларда йљклђр ташылган...

Болгар ханлыгыныћ билђмђсе булып,

Књпне књргђн Шырдан авылы.

Шул чорлардан бирле дан казанган

Шђйкђлђрдђ1 Шырдан катыгы.

Чирмеш суы, аккан кизлђњ булып,

Тал-тирђклђр торган сагында.

Књмер ясап кљн књрњче халык

Чирмеш булган тирђ-ягында.

Шырдан уртасында Таш инештер,

Кара урман аны каплаган.

Шушы урман болгар бабамнарны

Афђт-бђлалђрдђн саклаган.

Иске зират, анда ќиллђр кљйли,

Кабер ташларына сыенып.

Бабамнарныћ изге рухлары да

Калмасын дип шунда боегып...

III. Шђќђрђмнећ нигез ташлары

...Туган авыл.

Атам-анам йорты.

Ни књрмидер адђм башлары.

Ишмљхђммђт бабам корган оя -

Шђќђрђмнећ нигез ташлары.1

Шђџри Болгар, хђрабђгђ калып,

Баскынчыклар аны ќимергђн,

Байлыкларын талап, утка салып,

Ач књседђй, шашып кимергђн.

Татар халкы њз язмышы љчен,

Аямыйча њзен, кљрђшкђн,

Ислам нурын саклап калу љчен,

Бердђм булып, бергђ берлђшкђн.

Ишмљхђммђт бабам нигез салган2

Шырдан авылы књпне кичергђн,

Зур язмышлар анда хђл ителеп,

Тарих барханнары ишелгђн...

Шул барханда, ком бљртеге булып,

Нђселем шђќђрђсе калыккан.

Нђзир углы Мљхђммђтќан бабай

Читкђ киткђн дљнья тарлыктан.

Хирыс булган сђњдђ эшлђренђ,

Коммерсантлык булган канында,

Ђстерханга тикле барып ќиткђн,

Товар тљяп, яшьлек таћында.

Кырык дљя, бер караван булып,

Кытай якларына юл алган,

Нђзир улы Мљхђммђтќан шулай

Ерак араларга юл салган.

Бай булса да саран булмаган ул:

Казаннарда эзен калдырган.

Мђрќанидђн фатыйхасын алып,

Аллаџ йорты - мђчет салдырган.2

Бер Казанда тњгел, Ђстерханда,

Мулла иле, Олы Шырданда

Мђчет салган Мљхђммђтќан бабай,

Дингђ љндђп, ислам юлында.

Казаковлар салган иске мђчет

Ђле дђ булса књћелем тњрендђ:

Сирень куаклары њсте анда,

Хуш ис бљркеп тирђ-юненђ.

Авылым минем, бер кабилђ булып,

Ђле дђ булса яши, кљн књрђ.

Яћа мђчет Шырдан уртасында -

Кер дђ укы намаз вђ сњрђ!

Меценатлык итеп дљньялыкта,

Кавказ сугышлары чорында

Йљз аргамак биргђн армиягђ,

Казакларга, сугыш кырында.

Шуннан киткђн инде

«Казаковлар»4,

Патша атамасы ябышкан,

Шђќђрђмдђ урын алып алар

Њз парлары белђн кавышкан.

Мулланурлар, Якуб Чанышевлар6,

Газиз Гобђйдуллин7, Сђйдђшев9 -

Татар љчен миллђт файдасына

Эз калдырган алар берлђшеп.

Авылымныћ књрке, йљзек кашы -

Ризаэтдин бине Фђхретдин10

Моннан чыккан аныћ бабалары,

Нђсел тамырлары береккђн.

Бљек галим, мђшџњр дин остазы,

Дљньякњлђм исеме танылган.

Хезмђтлђре Ислам тарихына

Алтын хђрефлђрдђн язылган.

Балачактан хђтеремдђ минем

Кулдан язган бабам китабы,

Ђйтерсећ лђ, Тђћрем каршысында

Нђселемнећ гамђл хисабы.

Таза тышлы калын бер китап ул.

Књпне књргђн, књпне кичергђн,

Гарђп хђрефлђре, ачык итеп,

Коћгырт кара белђн язылган.

Нђселем минем тљпле шул китаптыр,

Исемнђре бњген тарихта,

Тамырлары еракларга киткђн:

Тљркиядђ, Алман, Парижда.

IV. Болганчык авыр еллар

...Туган авыл.

Атам-анам йорты.

Мин кайтамын сића ашкынып,

Бала чактан тђпи эзлђр калган

Тауларыћа менђм ярсынып.

Карамалар шаулап њскђн Ак тау,

Талгын ќиллђр битне сыйпыйдыр,

Бабамнарныћ изге рухларына

Гњя алар дога укыйдыр...

Карамалы кара урман бњген

Мђћгелеккђ китеп югалган.

Бала чакта бер Карама њсте,

Безнећ бабалардан ул калган.

Шул карама, гасыр сакчысыдай,

Ќил-давылдан гњя саклады,

Кая барсак калмый артыбыздан

Књз књреме чаклы атлады.

Ак таудагы ялгыз Карама да

Њткђннђрнећ тере шаџите.

Ул кичергђн сугыш афђтлђре -

Авыл тарихыныћ бер бите.

Ак таулардан Каппель узып киткђн,

Иртђ таћда, канга батырып,

Савинковлар11 аннан

калышмаган

Бар мљлкђтне талап, астырып...

Сугыш истђлеге булып калган

Каберлеклђр, шактый кораллар,

Ул елларныћ каршылыклы холкын

Белмим, Тђћрем, белмим,

кем аћлар?!

V. Њткђннђрнећ моћлы авазы...

...Туган авыл.

Атам-анам йорты.

Узган еллар - гомер агышы,

Џђр тарафта ишетелђ сыман

Њткђннђрнећ моћлы сагышы...

Себер тракты. Олы юлга чыксам,

Ишетђм сыман богау чыћнарын,

Декабристлар узган бу тирђдђн,

Тирђ-якка чђчеп моћнарын.

Ђби патша, тњрђлђре узган

Бљек Пушкин дилђр, џђм тагын

Халык сљйли: «Алар китмђгђн бит,

Ашамыйча Шырдан катыгын!»

Иске «чуен юлы» бер истђлек

Ђле дђ булса урыны сакланган,

«Торба авызлары» шаулый сыман

Узып барган «тимер атлардан».

Сђкел суы, ник акмыйсыћ инде,

Чишмђлђрећ нидђн корыды?

Бљтнек њскђн текђ ярларыћ да,

Ачу итеп, читкђ борылды.

Мул суларыћ кабат килсен иде

Язгы ташуларга ияреп,

Ат йљздереп уйныйсылар килђ:

Малай чаклар килде диярлек...

Бала чагым, ак ќилкђннђр сыман,

Тормыш дђрьясында юл алып,

Ярларыннан еракларга китте,

Кайта алмас инде ђйлђнеп.

VI. Тљшлђремђ кереп йљдђтђ...

...Туган авыл.

Атам-анам йорты.

Сабый бала, њсмер чакларым,

Ђкиятлђрне чынга ала-ала,

Хыял дићгеземне сакладым.

Хыял дићгеземдђ ялгыз кљймђ

Талгын дулкыннарда чайкала.

Књћелемдђ якты нурлар булып,

Балачагым уйнап айкала.

Сабый чакныћ гњзђл мизгеллђре

Тљшкђ кереп кабат сљйлђшђ:

«Чђбђрчђннећ серле камышлары

Нђни дулкыннардан кљнлђшђ...

...Су анасы ярга чыккан бугай,

Алтын тарак, ахры, кулында,

Озын чђчен ќылы ќиллђр тарый

Ходяш янындагы болында..

...Шырдан артындагы каенлыкта

Тилереп елый берђњ, књр ђле?!

Былтыр кыстырганга елыйлармы,

Урман сарыгы син, Шњрђле!...

...Имђнлектђ урман чиклђвеге

Сары гђрђбђдђй коела,

Ќир љстеннђн аны ќыйган чакта

Энќе бљртеклђре сыена...

...Књрше Минџаќ бабай кайтып килђ

Буян кушаматлы атында,

Чанасында яран гљллђре дђ

Чђчђк ата, имеш, салкында...

...Ак яр асты. Сђкел суы ага,

Тирђсендђ куе камышлар.

Кармак салам, имеш, тирђн ќиргђ,

Ач икђнбез, начар тормышлар.

Шунда кинђт чирткеч тљшеп китте

Су астына, чоћгыл тљбенђ.

Тарткан идем, алтын балык чыкты.

Њзе матур, њзе кечкенђ...

И шатландым шунда, и юандым,

Баеп китђрбез, дип куандым,

Куандым да, ђтђч тавышына

Таћ атуга кинђт уяндым...»

VII. Гомер уза,

аккан сулар сыман...

Мљџаќирлђр булган бабаларым

Књп ќирлђрне алар кичкђннђр.

Кирђк икђн, ил язмышы љчен,

«Комнан ясап, баулар ишкђннђр!»

Гомер уза, аккан сулар сыман,

Тарих дђвам итђ бњген дђ.

Элеккечђ балкып янсын иде

Зур шђхеслђр Шырдан књгендђ!

Гасырлардан гасырларга књчкђн

Ђдђп саклау авылым халкына,

Бабалардан килгђн мљселманлык

Нык саклана алар канында.

Ак таулардан талгын ќиллђр исђ

Туган авылым Шырдан ягына.

Якты эзлђр салган бабамнарны

Књћел эзли, књћел сагына...

...Туган авыл.

Атам-анам йорты.

Тормыш биргђн ќђннђт капкасы,

Мин кайтырмын, ђни, син кљт инде,

Капка-ишеклђрне япмачы?!...

Ирек Сафин.